مورفومتری و ارزیابی فعالیت‌های نئوتکتونیک در حوضه آبریز صدرآباد – تفت با استفاده از شاخص‌های ژئومورفیک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار ژئومورفولوژی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه یزد، ایران

2 کارشناسی ارشد ژئومورفولوژی، دانشگاه یزد، ایران

3 کارشناسی ارشد ژئومورفولوژی، دانشگاه یزد ، ایران

10.29252/grd.2018.1475

چکیده

حوضه آبریز صدرآباد یکی از حوضه­های آبریز شیرکوه بوده که در دامنه‌های غربی آن قرار دارد. این حوضه دارای گسل‌های متعدد بوده که به نظر در کواترنر فعالیت داشته و احتمالا موجب تغییر در سطوح رسوبهای جدید شده است. این پژوهش به دنبال بررسی عملکرد گسل‌ها در کواترنر با استفاده از هفت شاخص ژئومورفیک شامل گرادیان طول رودخانه، عدم تقارن حوضه آبریز، سینوزیته جبهه کوهستان، تقارن توپوگرافی معکوس زهکشی، پیچ و خم رودخانه اصلی، انتگرال هیپسومتریک و شکل حوضه است. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که بر اساس شاخص­های به کار گرفته شده در پلیو-کواترنر گسلها فعالیت داشته و تغییرات زیادی را در نیمرخ طولی رودخانه، بالا­آمدگی کوه‌ها، شکل حوضه و تغییرات در سطح رسوب‌ها بوجود آورده­اند. برای مثال، شاخص SL حاکی از تغییرات عمودی قابل توجه در نیمرخ طولی رودخانه اصلی بویژه در بخش‌های میانی حوضه دارد به گونه­ای که مقدار آن در این بخش به حدود 750 می­رسد. نیمرخ طولی رودخانه نیز چنین وضعیتی را نشان می‌دهد. شاخص Smr مقدار 8/1 را نشان می‌دهد. محاسبه شاخص Bs مقدار 1/2 را در حوضه صدرآباد نشان داد که بیانگر کشیدگی حوضه در اثر عملکرد گسل‌هاست. همچنین بررسی شاخص Itsf در 20 مقطع اندازه‌گیری شده در امتداد طول حوضه مقدار 27/0 را نشان داد که بیانگر عدم تقارن حوضه است. شاخص Smf برای جبهه کوهستان‌های شرقی مقدار 8/1 را نشان داد که مقدار بالایی به شمار می­رود. نتایج مشاهدات زمینی نیز حاکی از تغییر در رسوبات آبرفتی کواترنر، تراورتن­ها و بریدگی و شکستگی در امتداد نیمرخ طولی رودخانه می­باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluation of Neotectonic Activities Using Geomorphological Indicators: A Case Study of Sadrabad Basin, Taft

نویسندگان [English]

  • Mohammad Sharifi 1
  • Fatemeh Zare 2
  • Kazem Taherinejad 3
1 Assistant Professor of Geomorphology, Faculty of Humanities and Social Sciences, Yazd University, Iran
2 MA student of geomorphology, Yazd University, Iran
3 MA student of geomorphology , Yazd University, Iran
چکیده [English]

Tectonic geomorphology, or morphotectonics, studies the changes and the activity of faults using the geomorphic indicators belonging to the Quaternary period. The main goal of this research is to investigate tectonic activities and topographic changes using seven geomorphic indices including Stream Length Gradient Index, Sinuosity of the Main River, Index of Drainage Basin Shape, Inverse Topographic Symmetry Factor, Mountain Front Sinuosity, Hypsometrical Integral, and Basin Asymmetry Factor. These indices are studies in the Sadrabad catchment in the southeast of the town of Taft. According to the results, the region is still active from the tectonic viewpoint and has undergone great changes in terms of the longitudinal profile of the main river, the basin form, and  the surface of the alluvial sediments of the Neogenic period. In addition, it has caused uplifting of the mountains in the region. For example, the rate of SL index reaches 750 in the middle part of the basin. The Smr index shows 1.8. The average rate of the Bs index is about 2.1, showing that the basin stretches due to the function of faults. To evaluate the average of the Itsf index, we measured it at 20 points and obtained 0.27, which represents changes in the basin form by active tectonics. The value obtained for the Smf factor is 1.8 for the east mountain fronts that are relatively high. The results from the field studies prove the activities of faults. For example, the alluvial sediments of the Quaternary and Travertine periods have been cut. Also, the stone escarpments in the front of mountains and the gradient of the river longitudinal profile represent neotectonic activities in the region.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sadrabad basin
  • Geomorphic indicators
  • Morphometry
  • Neo-tectonics
پورکرمانی، محسن، حمید، صدیق (1382)، پدیده‌های ژئومورفولوژیکی حاصل از گسل تبریز، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 2،صص 44-37
شفیعی، الهه، علوی، سیداحمد، نادری­میقان، نصیر (1388)، تکتونیک فعال در رشته کوه بینالود با تکیه بر بررسی‌های مورفوتکتونیکی، مجله پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شماره 70، صص 91- 79
شریفی، محمد، زارع، فاطمه، طاهری­نژاد، کاظم (1396) ارزیابی فعالیت‌های نئوتکتونیک با استفاده از شاخص‌های ژئومورفیک (نمونه موردی: حوضه آبریز کذاب-یزد) مخاطرات محیط طبیعی، دوره 6، شماره 11، صص. 15-32
گورابی، ابوالقاسم، نوحه­گر، احمد (1386)، شواهد ژئومورفولوژیکی تکتونیک فعال حوضه آبخیز درکه، مجله پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 60، صص 196-177
علیزاده، امین (1380)، اصول هیدرولوژی کاربردی، انتشارات آستان قدس
عزتی، مریم، آق­آتابای، مریم (1393)، تحلیل زمین ساخت فعال حوضه‌ی بجنورد با کمک شاخص‌های مورفوتکتونیکی، مجله پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، سال دوم، شماره4، صص 144-130
مددی، عقیل، رضایی مقدم، محمد حسین، رجایی، عبدالحمید (1383)، تحلیل فعالیت‌های نئوتکتونیکی با استفاده از روش‌های ژئومورفولوژِی در دامنه‌های شمال غربی (باغروداغ)، مجله پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 48
مختاری، داود (1385)، کاربرد شاخص‌های ریخت‌سنجی در تعیین میزان فعالیت گسل‌ها، نمونه موردی: گسل شمالی میشو، مجله علوم زمین شماره 59، صص 80-73
مقصودی، مهران، جعفری اقدم، مریم، سیدشکری، سجاد، مینایی، مسعود (1390)، بررسی تکتونیک فعال حوضه‌ی آبخیز کفرآور با استفاده از شاخص‌های ژئومورفیک و شواهد ژئومورفولوژیکی، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 25، صص 136-111
مقصودی، مهران، احمدی، امیر، شایان، سیاوش (1395)، تاثیر نو زمین ساخت و تغییر اقلیم در تحول پهنه‌های ماسه‌ای شمال خاوری اهواز، مجله پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، سال پنجم، شماره1، صص 180-160
Bull W., and McFadden L (1977). Tectonic geomorphology north and south of the Garlock Fault, California, Geomorphology in Arid regions, D. O. Doehring, ed., Publications in Geomorphology, State University of New York at Binghamton, 115-138.
Burbank, D.W., Anderson, R.S., (2001), "Tectonic Geomorphology", Blackwell Science, London 274 p
Chich, C.shanchen, W. Wu, L. Lin. C. (2006): Active Deformation Front Delineated by Drainage Pattern Analysis and Vertical Movement Rates, South Western Coastal Plain Taiwan, Journal of Asian Earth Sciences.
Dehbozorgi,M.. Pourkermani , M ,. Arian, M.,. Matkan, A.A,. Motamedi H.. Hosseinias, H., (2010), "Quantitative analysis of relative tectonic activity in the Sarvestan area,central Zagros, Iran, GEOMOR-03284; No of Pages 13,0169-555
Duglas W.burbank,Robert.Anderson, S., (2001).Tectonic Geomorphology. Blackwell Science, Ltd.
Guarnieri, P., Pirrotta, C (2008). The response of drainage basins to the late Quaternary tectonics in the Sicilian side of the Messina Strait (NE Sicily). Geomorphology, 95.
Keller, E. A (1977). Fluvial systems: selected observations. In Riparian Forests in California: Their Ecology and Conservation, Anne Sands (ed.), University of California, Davis, Institute of Ecology, Publication No. 15, Chapter 5.
Karakhanian, A., (2004)," Tectonphysics,380:189-219.
Malik, J.Mahanty, C. (2006) Active tectectonic influence on the evolution of drainage and Landsca pe: Geomorphic signatares From Fronal and hinterl and areas along the Northwestern Himalaya, Indi.Journal fasin.
Masaki Kanao, Vladimir D. Suvorov, Shigeru Toda, Seiji Tsuboi (2015), Seismicity, structure and tectonics in the Arctic region, Geoscience Frontiers,pp665-677
Nivière, Pierre Lacan, Vincent Regard, Magali Delmas, Marc Calvet, Damien Huyghe, Bernard Roddaz(2016), Evolution of the Late Pleistocene Aspe River (Western Pyrenees, France). Signature of climatic events and active tectonics2016, Bertrand. •  Comptes Rendus Geoscience, Issues 3–4, 2016, PP 203-212
Ramirez- Herrera, M.T., (1998). Geomorphic assessment of active tectonics in the Acambay graben, Mexican Volcanic belt. Earth Surface Processes and Landforms, 23: 317-322.
Singh, v and Tandon, S. K (2008). The Pinjaur dun (intermontane longitudinal valley) and associated active mountain fronts.NW Himalaya: tectonic geomorphology and morpholotectonic evolution, India, geomorphology,106.
Teresa, M., Herrera, R., (1998), "Geomorphic assessment of active tectonics in the Acambay Graben, Mexican volcanic belt", Earth Surface Processes and Landforms, 23: 317-332
Topal, S,. Keller,K., Bufe,A,. Koçyiğit.A., (2016), Tectonic geomorphology of a large normal fault: Akşehir fault, SW Turkey Original Research Article Geomorphology, Volume 259, 15 April 2016, Pages 55-69
Wells, S. G., Bullard, T. F., Menges, C. M., Drake, P. G., Karas, P. A., Kelson, K. I., Ritter, J. B. and Wesling, J. R., (1988), Regional  variations in tectonic geomorphology along a segmented convergent plate boundary, Pacific coast of Costa Rica. Geomorphology, 1, 239–265
Walker, R.; Jackson, J. (2002). Offset and evolution of the Gowk fault, S.E. Iran: a major intra-continental strike-slip system. Journal of Structural Geology, 24: 1677-1698.
Walker, R. T., (2006)," A remote sensing study of active folding and faulting in southern Kerman province, S.E. Iran", Journal of Structural Geology, 28: 654-668
Zuchiewicz, W.A and McCaplin, J.P., (2000), Geometry of faceted spurs on an active normal fault: case study of the Central Wasatch Fault, Utah, U.S.A. Annals Societatis Geologorum Poloniae, 70, 231-249.
Zhou Lina, B., Heitaro Kanedac, B., Sakae Mukoyamad., N. A., Tatsuro, C., (2013),"Detection of Subtle tectonic–Geomorphic Features in Densely Forested Mountains by very High-Resolution Airborne LiDAR Survey", Geomorphology, 182: 170-293.