بررسی و سنجش میزان تفاوت تاب‌آوری جوامع شهری و روستایی در برابر مخاطرات طبیعی مطالعه موردی شهرستان زاهدان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار آب و هواشناسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد مخاطرات محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

3 کارشناسی ارشد برنامه ریزی روستایی، دانشگاه شهیدبهشتی تهران، ایران، تهران.

چکیده

مخاطرات طبیعی همیشه و در همه زمان­ها به صورت ناگهانی رخ داده‌است. جوامع انسانی همیشه از این مخاطرات زیان­های بسیار زیادی دیده­اند. یکی از راه­های مقابله با این مخاطرات افزایش تاب آوری جوامع در مقابل این خطرات است. هدف این پژوهش بررسی و سنجش میزان تفاوت تاب آوری جوامع شهری و روستایی در برابر مخاطرات طبیعی است. پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ روش انجام کار، توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری تحقیق را تمام سرپرستان خانوارهای شهری (146717نفر) و روستایی­ (21763نفر) شهرستان زاهدان تشکیل می‌دهد که از میان آنها حجم نمونه‌ای با استفاده از فرمول کوکران به تعداد 322 پرسشنامه جداگانه به‌ صورت تصادفی طبقه­بندی شده تکمیل ‌شده‌است. در این پژوهش برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از آمار توصیفی و استنباطی استفاده ‌شده‌است. نتایج پژوهش نشان می­دهد که میزان تاب آوری اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و زیرساختی در جوامع شهری بالاتر از جوامع روستایی است و به عبارت دیگر تاب آوری جوامع شهری در سه شاخص اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و زیرساختی در حد مطلوب و در جوامع روستایی در حد نامطلوب است. تنها در شاخص سرمایه اجتماعی است که میزان تاب آوری جوامع روستایی بالاتر از جوامع شهری است و جوامع روستایی در شاخص سرمایه اجتماعی بالاتر از حدمطلوب ولی جوامع شهری پایین تر از حد مطلوب ارزیابی شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Level of Endurance in Urban and Rural Communities against Natural Hazards: A Case Study of the City of Zahedan

نویسندگان [English]

  • Mohammadreza Poodineh 1
  • Fateme Yadegarifar 2
  • Saeideh Rashidi 3
1 Assistant professor of climatic sciences, University of Sistan and Baluchestan, Zahedan, Iran
2 Graduate student of environmental hazards, University of Sistan and Baluchestan, Zahedan, Iran
3 Master of rural planning, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Natural hazards have always happened suddenly, and human societies have suffered a lot from them. One of the ways to cope with those hazards is to increase the resilience of communities against them. The purpose of this study is to investigate the extent to which rural and urban communities are discriminated against natural hazards. The present research is descriptive-analytic in terms of method and applied in term of purpose. The statistical population of the study consists of all the heads of urban households (147,717) and rural familes (21,763) in Zahedan. Among them, a sample of 322 was elicited by using Cochran's formula, and the participants completed questionnaires. In this research, descriptive and inferential statistics were used to analyze the data. The results of the research show that the level of economic, socio-cultural and infrastructure resilience in urban societies is higher than that in rural societies. In other words, the resilience of urban communities in these three indicators is desirable, but it is undesirable in rural communities. It is only in the social capital index that the resilience of rural communities is higher than that in urban societies. Also, in this very index, rural communities rank higher than the average, while urban ones are lower than desirable.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Environmental hazards
  • Resilience
  • Urban society
  • Rural society
  • Zahedan county
بذرافشان، جواد؛ طولابی نژاد، مهرشاد و طولابی نژاد، میثم، (1397)، تحلیل فضایی تفاوت­های تاب­آوری در نواحی شهری و روستایی در برابر مخاطرات طبیعی مورد مطالعه: شهرستان پلدختر، فصلنامه پژوهش­های روستایی، دوره9، شماره1، صص116-135.
بذرافکن، شهرام؛ آروین، محمود و شاکری، الهه، (1397)، ارزیابی تاب­آوری در محلات منطقه 9 شهر تهران با استفاده از تکنیک تاپسیس، مجله دانش پیشگیری و مدیریت بحران، دوره8، شماره2، صص187-197.
برقی، حمید؛ هاشمی، صدیقه و جعفری، نسرین، (1396)، سنجش تاب­آوری محیطی روستاهای در معرض خطر زلزله مطالعه موردی دهستان معجزات در شهرستان زنجان، مجله پژوهش و برنامه ریزی روستایی، سال6، شماره1(17)، صص81-97.
بسطامی نیا، امیر؛ رضائی، محمدرضا و سرایی، محمدحسین، (1397)، تبیین و تحلیل تاب­آوری اجتماعی برای مقابله با سوانح طبیعی، مجله دانش پیشگیری و مدیریت بحران، دوره8، شماره3، صص209-224.
حاجی زاده، فاضل و ایستگلدی، مصطفی، (1397)، تحلیلی بر تاب­آوری سکونتگاه­های روستایی با تاکید بر زلزله مطالعه موردی دهستان حومه شهرستان لامرد، مجله مدیریت مخاطرات محیطی، دوره5، شماره1، صص67-83.
حاجی نژاد، علی؛ بذرافشان، جواد؛ وثوقی حمزه خانلو، جلال و بدری، علی، (1395)، ارزیابی راهبردهای اسکان مجدد پس از مخاطره زلزله در نواحی روستایی مطالعه موردی دهستان آبگرم شهرستان اردبیل، مجله مخاطرات محیط طبیعی، سال5، شماره9، صص1-20.
حیدری ساربان، وکیل و مجنونی توتاخانه، (1395)، نقش تنوع معیشتی در تاب­آوری خانوارهای روستایی پیرامون دریاچه ارومیه در برابر خشکسالی، مجله تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال3، شماره4، صص49-70.
دخت بدیع، پروین و رحیمی، محمود، (1397)، بررسی و سنجش تاب­آوری شبکه ارتباطی شهری با رویکرد مدیریت بحران مطالعه موردی منطقه 2 تهران، مجله نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، سال10، شماره2، صص41-65.
رضایی، محمدرضا؛ رفیعیان، مجتبی و حسینی، سید مصطفی، (1394)، سنجش و ارزیابی میزان تاب آوری کالبدی اجتماع‌های شهری در برابر زلزله مطالعه موردی: محله‌های شهر تهران، مجله جغرافیای انسانی، دوره47، شماره4، صص609-623.
روستا، مجتبی؛ ابراهیم زاده، عیسی و ایستگلدی، مصطفی، (1396)، تاب آوری کالبدی، در برابر زلزله مطالعه موردی بافت فرسوده ی شهر مرزی زاهدان، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 46، صص1-18.
زیاری، یوسفعلی؛ عباداله زاده ملکی، بهناز و بهزادپور، الناز، (1397)، ارزیابی میزان تاب­آوری کالبدی در برابر مخاطرات زلزله با رویکرد دستیابی به مدیریت پایدار مطالعه موردی منطقه یک تهران، مجله نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، سال10، شماره2، صص97-112.
شایان، محسن؛ پایدار، ابوذر و بازوند، سجاد، (1396)، تحلیل تاثیرات ارتقای شاخص‌های تاب آوری بر پایداری سکونتگاه‌های روستایی در مقابل سیلاب مطالعه موردی نواحی روستایی شهرستان زرین دشت، مجله مدیریت مخاطرات محیط طبیعی، دوره4، شماره2، صص103-121.
صادقلو، طاهره و سجاسی قیداری، حمدالله، (1393)، بررسی رابطه زیست پذیری سکونتگاه‌های روستایی بر تاب­آوری روستاییان در برابر مخاطرات طبیعی نواحی روستایی دهستان مراوه تپه و پالیزان، مجله مدیریت بحران، شماره6، صص37-44.
عزمی، آئیژ؛ میرزایی قلعه، فرزاد و درویشی، سبا، (1394)، جایگاه دانش بومی در مدیریت مخاطرات طبیعی در روستاها مطالعه موردی دهستان شیزر شهرستان هرسین، مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی، شماره 13، صص23-39.
عزیزپور، فرهاد؛ حمیدی، محمدسعید و چابک، جمشید، (1394)، تحلیل مشارکت محلی در مدیریت مخاطره سیل در نواحی روستایی مطالعه موردی روستاهای حوزه آبخیز رودخانه بشار شهرستان بویراحمد، نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیط طبیعی، سال2، شماره4، صص77-94.
کاظمی، داود و عندلیب، علیرضا، (1396)، ارزیابی مولفه­های موثر تاب­آوری اجتماعی سکونتگاه­های روستایی در شرایط بحرانی، مجله مسکن و محیط روستا، شماره158، صص131-145.
مبارکی، امید؛ لاله پور، منیژه و افضلی گروه، زهرا، (1396)، ارزیابی و تحلیل ابعاد و مولفه­های تاب­آوری شهر کرمان، مجله جغرافیا و توسعه، شماره47، صص89-104.
مبارکی، امید؛ لاله­پور، منیژه و افضلی گروه، زهرا، (1396)، ارزیابی و تحلیل ابعاد و مولفه‌های تاب آوری شهر کرمان، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 47، صص89-104.
محمدی شهرودی، حامد؛ رحیم نیا، فریبرز؛ ملک زاده، غلامرضا و خوراکیان، علیرضا، (1397)، تبیین ویژگی­ها و ابعاد تاب­آوری سازمانی در سازمان­های تولیدی مواجه با مخاطرات و چالش­ها، مجله مدیریت مخاطرات محیطی، دوره5، شماره1، صص111-126.
نظم­فر، حسین و پاشازاده، اصغر، (1397)، ارزیابی تاب­آوری شهری در برابر مخاطرات طبیعی مطالعه موردی شهر اردبیل، مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال8، شماره27، صص101-116.
نوری، سیدهدایت الله و سپهوند، فرخنده، (1395)، تحلیل تاب­آوری سکونتگاه­های روستایی در برابر مخاطرات طبیعی با تاکید بر زلزله مطالعه موردی دهستان شیروان شهرستان بروجرد، مجله پژوهش­های روستایی، دوره7، شماره2، صص275-285.
نیری، مهدی؛ شیعه، اسماعیل، رضایی، محمود و سعیدی رضوانی، نوید، (1397)، مدیریت تاب­آوری محله در مواجهه با زلزله در بافت­های فرسوده شهری به روش FAHP مطالعه موردی محله عبدل آباد شهر تهران، مجله جغرافیا، سال8، شماره2، صص21-38.
Ainuddin, S., Routray, Kumar, J. (2012). Community resilience framework for an earthquake prone area in Baluchistan, International Journal of Disaster Risk Reduction,Vol. 2,pp. 25-36.
Bozza. A. (2015). Developing an integrated framework to quantify resilience of urban systems against disasters, Natural Hazards,Vol. 78, No. 3, pp. 1729-1748.
Cutter. S. L, Ash. K. D, and Christopher T. Emrich. (2016). Urban–Rural Differences in Disaster Resilience, Annals of the American Association of Geographers, Vol.106, No. 6, pp.1236- 1252.
Madhuri. P, Tewari. H. R. and Bhowmick. P. K. (2014). Livelihood vulnerability index analysis: an approach to study vulnerability in the context of Bihar: original research. Jamba: Journal of Disaster Risk Studies,Vol. 6, pp.1-13.
Matyas, D. and Pelling, M. (2015). Positioning resilience for 2015: the role of resistance, incremental adjustment and transformation in disaster risk management policy. Disasters,Vol. 39,No. 1,pp.1-19.
Mojtahed. M. Newton. S, and Von Meding, J (2017), Predicting the resilience of transport infrastructure to a natural disaster using Cox’s proportional hazards regression model, Natural Hazards,Vol. 85, No. 2, pp. 1119- 1133.
Suarez. M, Gomez-Baggethun. E, Benayas.J, and Tilbury. D. (2016). Towards an Urban Resilience Index: A Case Study in 50 Spanish Cities, Sustainability,Vol. 8, No. 8, pp.1- 19.