تحلیل مورفومتریک تپه های ماسه ای و سرعت جابجایی آن ها در دشت سیستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 دانشیار ژئومورفولوژی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

3 استاد ژئومورفولوژی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

4 دانشیار ژئومورفولوژی، دانشگاه زابل، ایران

چکیده

ویژگی­های دشت سیستان از قبیل رسوبگذاری رودخانه­ها، وزش باد­های فرساینده به ویژه باد­های 120 روزه و خشکسالی­های 20 سال اخیر، زمینه فرسایش بادی را فراهم کرده است. یکی از نماد­های عینی فرسایش بادی، جابجایی ماسه­هاست. به دلیل مسکونی بودن محدوده جابجایی ماسه­ها، تحلیل مورفومتریک و میزان جابجایی تپه­های ماسه­ای در ایجاد مخاطرات از اهداف این پژوهش است. جهت بررسی نقش پارامترهای مورفومتریک برخان­ها در میزان جابجایی­شان، از 10 برخان تشکیل شده در دو کانون­ فرسایش بادی، 7 برخان انتخاب شد و در مدت وزش باد­های 120 روزه، میزان جابجایی­شان رصد شده و ثبت گردید. سپس با تحلیل رگرسیونی بین طول، عرض، ارتفاع و مساحت برخان­ها و میزان جابجایی­شان توسط نرم افزار SPSS مشخص شد که فقط بین طول برخان­ها با میزان جابجایی­شان، رابطه معکوس برقرار بوده و بین سایر پارامتر­ها و جابجایی برخان­ها رابطه معنی­داری وجود ندارد. که دلیل آن می­تواند شکل­گیری برخان­ها در محدوده اراضی روستایی و نقش عوارض سطح زمین در میزان سرعت باد، مقدار تولید ماسه و در­ پی آن در میزان جابجایی برخان­ها باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Morphometric Analysis of Sand Dunes and the Speed of Their Displacement in Sistan Plain

نویسندگان [English]

  • Mahdi Heydari Nasab 1
  • Amir Karam 2
  • Hosein Negaresh 3
  • Ahmad Pahlavanravi 4
1 PH.D student of geomorphology, Kharazmi University, Tehran, Iran
2 Associate professor of geomorphology, Kharazmi University, Tehran, Iran
3 Professor of geomorphology, University of Sistan and Baluchestan, Zahedan, Iran
4 Associate professor of geomorphology, Zabol University, Iran
چکیده [English]

The characteristics of Sistan plain, such as river sedimentation, blowing of erosive winds, especially 120-day winds, and the droughts in the past 20 years have made a suitable situation for wind erosion. One of the concrete symbols of wind erosion is sand displacement. Since the regions of sand displacement in this study were residential, the aim of this study was set to conduct a morphometric analysis of sand dunes, their displacement speed, and their role in posing hazards to these areas. To analyze the role of morphometric parameters in the displacement of barkhans, out of 10 barkhans formed in two wind erosion centers, seven were selected. Then, during the 120-day wind period in Sistan area, their displacement was detected and documented. Afterwards, using the SPSS software, the regression analyses were done on the length, width, height, area, and the displacement of the ​​barkhans. The results indicated a negative correlation between the length of the barkhans and their displacement, while there was no significant correlation between the other parameters and the displacement.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Morphometric analysis
  • Wind erosion
  • Barkhan
  • Sistan plain
احمدی، حسن، (1385)، ژئومورفولوژی کاربردی جلد2 بیابان- فرسایش بادی، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم، تهران، صص 706.
اختصاصی، محمدرضا، (1383)، بررسی مورفومتری و مورفودینامیک رخساره­های فرسایش بادی دشت یزد- اردکان و تعیین شاخص­های این فرایند جهت کاربرد در مدل­های ارزیابی بیابانزایی، احمدی حسن، دانشگاه تهران، گروه احیاء مناطق خشک و کوهستانی.
توکلی فرد، اصغر، (1391)، بررسی مورفولوژی تپه­های ماسه­ای و ارتباط آن با رژیم بادی-مطالعه موردی: ارگ کاشان، نظری سامانی علی اکبر و قاسمیه هدی، دانشگاه کاشان، گروه مرتعداری.
جوندا، جو و لیو شو و دی زین مین، (1375)، بیابان­زایی و بیابان­زدایی در چین، مسعود عباسی، انتشارات مؤسسه تحقیقات جنگل­ها و مراتع، چاپ اول، تهران، صص 324.
حافظی مقدس، ناصر و حمیدرضا سلوکی و رضا جلیلوند و جعفر رهنما راد، (1391)، مطالعه ژئومورفولوژی مهندسی رودخانه سیستان، فصلنامه زمین شناسی کاربردی، شماره 1، دانشگاه آزاد اسلامی واحد زاهدان، صص18-1.
حیدری نسب، مهدی، (1386)، نقش باد در ایجاد لندفرم­های بادی در منطقه نیاتک سیستان، نگارش حسین، دانشگاه سیستان و بلوچستان، گروه ژئومورفولوژی.
حیدری نیا، محمد، (1396)، بررسی مخاطرات تپه­های ماسه­ای و اثر آن برسکونتگاه­های روستایی شرق زهک، نگارش حسین، دانشگاه سیستان و بلوچستان، گروه ژئومورفولوژی.
رفاهی، حسینقلی، (1383)، فرسایش بادی و کنترل آن، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم، تهران، صص320.
لایتی، جولی، (1391)، بیابان­ها و محیط­های بیابانی، ابوالقاسم گورابی، انتشارات نشر انتخاب، چاپ اول، تهران، صص547.
لطیفی، لیلا، (1385)، بررسی روند پیشروی تپه­های ماسه­ای با استفاده از تصاویر ماهواره­ای در طی خشکسالی اخیر در شمال و شرق دشت سیستان، نگارش حسین، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، گروه ژئومورفولوژی.
محمدخان، شیرین و فهیمه سادات کشفی، (1394)، جهات انتقال ماسه­های بادی منطقه اردستان از طریق مقایسه زمانی مورفومتری تپه­های ماسه­ای و ویژگی­های باد، پژوهش­های ژئومورفولوژی کمّی، شماره 1، تهران، صص 74-59.
مهندسین مشاور سازآب شرق، (1382)، مطالعات شناسایی منشأ، جهت جریان و محل­های رسوبگذاری ماسه­های روان، شرکت سهامی منابع آب و خاک سیستان.
مهندسین مشاور سامانه فرایندهای محیطی، (1381)، طرح مطالعات تفصیلی اجرایی بیابانزدایی بخشی از هامون، اداره کل منابع طبیعی استان سیستان و بلوچستان.
مهندسین مشاور ورزبوم، (1375)، مطالعات توجیهی مدیریت منابع تجدید شونده قسمتی از حوضه آبریز رودخانه هیرمند، وزارت جهاد کشاورزی.
نرم افزار WINDROSE جهت رسم گلباد و نرم افزار SPSS جهت تحلیل آماری.
نگارش، حسین و لیلا لطیفی، (1387)، تحلیل ژئومورفولوژیکی روند پیشروی تپه­های ماسه­ای شرق دشت سیستان در خشکسالی­های اخیر، جغرافیا و توسعه، شماره 12، دانشگاه سیستان و بلوچستان، صص 60-43.
وسو، محبوبه و غلامرضا میراب شبستری و آرش امینی، (1393) رابطه مورفولوژی تپه­های ماسه­ای با شاخص­های مورفومتری در شرق بابلسر، شمال ایران، پژوهش­های جغرافیای طبیعی، شماره 2، صص230-219.
Amirahmadi, Abolghasem, and Kazem Aliabadi, Biongh Maryam, (2014) Evaluation of Changes in Sand Dunes in Southwest of Sabzevar by Satellite Images, International Journal of Scientific & Technology Research, Number 3, USA, Pages120-128.
Dong, Zhibao and Xunming Wang, Guangting Chen, (2000) Monitoring sand dune advance in the Taklimakan Desert, Geomorphology, Number35, Pages 219-231.
Negaresh, Hosein and Mahdi Heidari Nasab, (2013) Morphodynamic Activities of the Wind in Niatak Desert located at Southeast Sistan Plain, Iran, Scholars Research Library, Number 4-5, USA, Pages 1-20.