تحلیل و ارزیابی آسیب پذیری بافت فرسوده و ناپایدار شهر بجنورد در برابر زلزله

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تهران، ایران

2 دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تهران، ایران

3 استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تهران، ایران

چکیده

امروزه در پی تغییرات سریع شهرها، بخشی از بافت­های شهری به علت فرسودگی و ناکارآمدی نتوانسته­اند ارتباطی مناسب با محیط خود و خدمات­دهی به بهره­برداران برقرار کنند. به‌عنوان قلمرو موردپژوهش بافت فرسوده شهر بجنورد به‌این‌علت که  بخش قابل‌توجهی از مشکلات شهر بجنورد در این بافت نمود عینی یافته است و به دلیل گستردگی بیش‌ازحد بافت فرسوده و روند فرسودگی شدید در آن موردپژوهش قرار گرفت. این پژوهش از نظر روش مطالعه، توصیفی - تحلیلی و ماهیت آن از نظر هدف نظری - کاربردی است. در تحقیق حاضر به منظور جمع­آوری داده­ها، تجزیه­وتحلیل و پردازش اطلاعات از سه روش میدانی، کتابخانه­ای و نرم­افزارها و مدل­های کاربردی استفاده شده است. جهت تجزیه‌وتحلیل داده­ها، با توجه به ضریب و تأثیر متفاوت هم‌جواری هر یک از معیارها در آسیب­پذیری از روش وزن دهی چند متغیره AHP- Fuzzy برای تعیین مراتب وزنی استفاده شده است. سپس اصول و معیارهای هم‌جواری مد نظر استخراج و شناسایی می­شود، و با استفاده از نرم­افزار ARC GIS10.4.1 نقشه­های هم‌جواری تهیه گردید. در ادامه نقشه­های وزن­دار شده به دلیل اینکه فاقد توابع فازی و حریم استاندارد خطرپذیری هستند، جهت افزودن این توابع و فواصل خطرپذیری از منطق فازی (fuzzy Membership) استفاده شد، در نهایت در با استفاده از ابزار Fuzzy overly با گامای 9/0 نقشه خطرپذیری بافت فرسوده شهری بجنورد تهیه شد. نتایج نشان می­دهد که گستره معدودی از بافت فرسوده شهر بجنورد وجود دارد که کمترین آسیب را دارا است، اما بیشترین آسیب­پذیری را مرکز بافت به سمت غرب شهر بجنورد بخصوص حاشیه­ی غربی آن دارا است. همچنین وضعیت کلی خطرپذیری شاخص­های کالبدی نشان دهنده آن است که تمام بافت فرسوده شهر بجنورد خطرپذیری متوسط به بالا را دارا است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis and Evaluation of the Vulnerability of the Worn-out and Unstable Texture of the City of Bojnourd in the Face of Earthquakes

نویسندگان [English]

  • Yaghob Abdali 1
  • Hossein hataminejad 2
  • Ahmad Pourahmad 3
  • KeramatAllah Ziyari 3
1 Ph.D student of geography and urban planning, University of Tehran
2 Associate professor of geography and urban planning, University of Tehran
3 Professor of geography and urban planning, University of Tehran
چکیده [English]

As the study area, the worn-out texture of Bojnourd was found to be incapable of accommodating those who commute in it, especially as a context in which urban problems of Bojnourd are accumulated. It is due to the excessive use and fatigue of this part of the city. This research is descriptive-analytic in terms of the methodology, and its nature is theoretical-practical in terms of purpose. Collection of the data was done through three methods of field work, library study as well as using software and applied models. To analyze the data, the multivariate weighting method was used according to the coefficient and the different impact of each criterion on the vulnerability. Also, AHP-FUZZY technique was used for weighting the variables. Neighborhoods were then extracted and identified, and, using the Arc GIS 10.4.1 software, neighboring maps was developed. In addition, the weighted maps were given fuzzy functions and standard privacy that they lacked through a fuzzy membership program. Finally, using the Fuzzy overly as a tool with a 0.9 gamma, a risk map was derived for Birjand old texture. The results show that there is almost no place in the old texture that is left undamaged. In this case, the most vulnerable part is from the center of the texture to the western margin of the city. Also, the overall risk profile of the area indicates that the whole worn-out part of Bojnord is at a moderate to high risk.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Evaluation
  • Vulnerability
  • Worn-out texture
  • Earthquake
  • City of Bojnourd
ابدالی، یعقوب (1396). تحلیل فضایی کیفیت زندگی و بزهکاری در بافت­های ناکارآمد شهری (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهر تهران). پایان­نامه کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، استاد راهنما: کلانتری محسن. دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران.
امینی ورکی، سعید؛ مدیری، مهدی؛ شمسایی زفرقندی، فتح‌الله و قنبری نسب، علی (1393). شناسایی دیدگاه­های حاکم بر آسیب­پذیری شهر­ها در برابر مخاطرات محیطی و استخراج مؤلفه‌های تأثیرگذار در آن با استفاده از روش کیو. فصلنامه مدیریت بحران، ویژه‌نامه هفته پدافند غیرعامل: 18- 5.
ایمانی، بهرام؛ کانونی، رضا؛ بی­نیاز، محمد و عالی محمدی، احمد (1395). راهبردهای کاهش آسیب­پذیری بافت­های فرسوده در برابر زلزله (مطالعه موردی: محله امامزاده حسن تهران). فصلنامه باغ نظر، سال سیزدهم، شماره 39: 82- 67.
آرین، مهران (1382). زمین­شناسی انرژی­های غیر فسیلی و غیرهسته‌ای در ایران. مجله رشد آموزش زمین­شناسی، شماره 36: 37- 36.
پوراحمد، احمد؛ ابدالی، یعقوب؛ صادقی، علیرضا و الله­قلی­پور، سارا (1397). سنجش و تحلیل فضایی مؤلفه­های تاب­آوری کالبدی در بافت مرکزی شهر همدان با استفاده از خودهمبستگی فضایی موران. فصلنامه برنامه­ریزی توسعه کالبدی، سال سوم، شماره 5، پیاپی 9: 104- 92.
پیروزی، کریم و نظام فر، حسین (1387). بافت­های فرسوده شهری، ابعاد کالبدی –فضایی. اولین همایش بافت­های فرسوده شهری، چشم­انداز توسعه پایدار، ارزش­ها و چالش­ها، اهواز: دانشگاه شهید چمران: 221- 220.
حاتمی­نژاد، حسین؛ ابدالی، یعقوب و الله­قلی­پور، سارا (1396). سنجش آسیب­پذیری سازه­ای بافت فرسوده شهری در برابر مخاطرات، با رویکرد پدافند غیرعامل (مطالعه موردی: بافت فرسوده مرکزی کلان­شهر اهواز). فصلنامه اطلاعات جغرافیایی، دوره 26، شماره 104: 172- 159.
حسین پور، سید علی؛ حکیم زاده، ساناز و گل زردی، سمانه (1392). تحلیلی بر تأثیرات اکولوژیکی بر توسعه کالبدی شهر بجنورد. همایش ملی معماری، شهرسازی و توسعه پایدار با محوریت از معماری بومی تا شهر پایدار، مشهد، موسسه آموزش عالی خاوران، https://www.civilica.com/Paper-APSD01-APSD01_149.html.
حیدری نیا، سعید (1393). سنجش الزامات مکانی کاربری­های حیاتی و حساس از منظر پدافند غیرعامل موردمطالعه شهر اهواز. پایان­نامه کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، استاد راهنما: محمدی ده چشمه، مصطفی. دانشکده علوم و زمین، دانشگاه شهید چمران اهواز.
داداش پور، هاشم و عادلی، زینب (1394). سنجش ظرفیت­های تاب­آوری در مجموعه شهری قزوین. دو فصلنامه مدیریت بحران، دوره 4، شماره 2: 84- 73.
دوستی سبزی، بهزاد؛ عیسی لو، شهاب و ابدالی، یعقوب (1397). تحلیل فضایی آسیب­پذیری سازه­ای- کالبدی کاربری مسکونی با رویکرد پدافند غیرعامل و با استفاده از سیستم GIS (محدوده: منطقه 6 شهر اهواز). فصلنامه پدافند غیرعامل، سال نهم، شماره 2 پیاپی 34: 48- 37.
رفیعیان، مجتبی؛ رضایی، محمدرضا؛ عسگری، علی؛ پرهیزکار، اکبر و شایان، سیاوش (1390). تبیین مفهومی تاب­آوری و شاخص سازی آن در مدیریت سوانح اجتماعی محور (CBDM). فصلنامه مدرس علوم انسانی، دوره 15، شماره 4: 41- 19.
شایان، سیاوش و عمونیا، حمید (1396). تحلیل توسعه پایدار شهری در کلان­شهر تهران از دیدگاه مخاطرات ژئومورفولوژیک (مطالعه موردی: منطقه یک شهرداری). فصلنامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران، دوره هفتم، شماره 2: 180- 164.
ضمیری، محمدرضا؛ ضمیری، مهسا و نسترن، مهین (1394). روش­های کمی در تحلیل توسعه فضایی مسکن شهری بجنورد (1394- 1384). فصلنامه مطالعات شهری، دوره 5، شماره 17: 76- 67.
فرزاد بهتاش، محمدرضا، کی نژاد، محمدعلی، پیر بابای، محمدتقی و عسگری، علی (1392). ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های تاب‌آوری کلان‌شهر تبریز. نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره 18، شماره 3: 42- 33.
محمدی ده چشمه، مصطفی (1392). ایمنی و پدافند غیرعامل شهری. انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز.
مرکز آمار ایران (1395). نتایج سرشماری 1395.
میرعمادی، ابراهیم (1390). بررسی جایگاه پدافند غیرعامل در ساختار سکونتگاهی سمنان با تأکید بر مؤلفه‌های اقلیمی. پایان­نامه کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا، استاد راهنما: کامیابی، سعید. دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان.
نجاتی هریس، حبیب (1385). بهبود کیفیت زیست در اسکان­های غیررسمی با استفاده از راهبرد توانمندسازی اجتماعات محلی (نمونه موردی محله خلیل­آباد تبریز). پایان­نامه کارشناسی ارشد، گروه هنر و معماری، استاد راهنما: رفیعیان، مجتبی. دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس.
نورالهی، سعید و صفدری، بنیامین (1394). بررسی مفاهیم تاب­آوری در جوامع شهری به منظور کم نمودن خسارات سوانح طبیعی. هفتمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت جامع بحران، تهران، دبیرخانه دائمی کنفرانس بین‌المللی مدیریت جامع بحران، https://www.civilica.com/Paper-INDM07-INDM07_061.html.
Kreimer, A., Arnold, M., & Carlin, A. (Eds.). (2003). Building safer cities: the future of disaster risk. The World Bank.‏
Mitchell, T., & Harris, K. (2012). Resilience: A risk management approach. ODI Background Note. Overseas Development Institute: London.‏
Pelling, Mark, The Vulnerability of Cities: Natural Disasters and Social Resilience, 2003.
Schmidtlein, M.C; Shafer, J.M; Berry, M. and Cutter, S.L. (2011). Modeled earthquake losses and social vulnerability in Charleston, South Carolina, Applied Geography, 31, 269- 281.
Tang, A. & Wen, A,: An intelligent simulation system for earthquake disaster assessment, Computers & Geosciences, 35, 871– 879, 2009.