ارزیابی راهبردهای مقابله با بیابان زایی با کاربرد رویکردهای تصمیم گیری چندگانه و تحلیل عاملی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار محیط زیست، دانشکده کشاورزی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تاکستان، ایران

2 دانشیار احیا مناطق خشک و کوهستانی مهندسی، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، ایران

10.29252/grd.2018.1249

چکیده

     بیابان­زایی از مهم­ترین مسائل بیوم­های خشک و نیمه خشک در جهان است. رشد سریع جمعیت سبب تشدید اثرات منفی این پدیده شده است، به منظور کنترل و کاهش بیابان­زایی ارائه راهبردهای مهم با توجه به کلّیه معیارهای موثر، امری ضروری است. این پژوهش با هدف ارائه راهبردهای بهینه به صورت نظامند در قالب یک مدل تصمیم­گیری چند متغییره ارائه شده است. به این منظور در ابتدا در چارچوب روش تصمیم­گیری چند شاخصه و با استفاده از مدل دلفی، ماتریس تصمیم­گیری به دست آمد، سپس اولویت راهبردها از روش تحلیل عاملی مورد ارزیابی قرار گرفت. بر مبنای نتایج حاصل شده، از میان 40 راهبرد و 16 معیار بررسی شده راهبردهای توسعه و احیاء پوشش گیاهی (23A) با ضریب اولویت 6122/.، تغییرالگوی آبیاری و اجرای روش­های کم آب خواه (33A) با ضریب اولویت 5102/0 و جلوگیری از تبدیل و تغییر نامناسب کاربری اراضی (18A) با ضریب اولویت 4391/0، به ترتیب به عنوان مهم­ترین راهبردهای مهم مقابله با بیابان­زایی در منطقه تشخیص داده شدند.بنابراین پیشنهاد شد که در طرح­های کنترل و کاهش اثرات بیابان­زایی و احیاء اراضی تخریب یافته، نتایج و رتبه­بندی به دست آمده، مورد توجه قرار گیرد.


 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Assessment of de-desertification approaches using multi-attribute decision making and principal factor analysis

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hassan Sadeghi Ravesh 1
  • Hassan Khosravi 2
1 Assistant Professor of Environment, Faculty of Agriculture, Islamic Azad University, Takestan, Iran
2 Associate Professor of De desertification, Faculty of Natural Resources, University of Tehran, Iran
چکیده [English]

Desertification is one the main problems of arid and semi-arid ecosystems in the world. The rapid growth of human population and excessive exploitation of resources have exacerbated the negative consequences of this phenomenon, such as poverty, diseases and human growth inequalities. So, In order to control and reduce desertification, presenting important strategies based on all the effective factors is necessary. This paper aims to provide a systematic and optimal de-desertification approach in a group decision-making model. For this aim, within the framework of multi-attribute decision-making procedure, a decision matrix was obtained by Delphi method. Then, the approach priority was determined by principal factor analysis. Based on the results, among 40 investigated strategies and 16 criteria, the strategies of development and reclamation of plant cover (A23), change of irrigation patterns (A33), prevention of improper change in land use (A18), and control of using groundwater sources (A31) were selected with the priority rates of 0.6122, 0.5102 and 0.4391 respectively. Thereby, they were introduced as the most important strategies to deal with desertification in the study area. The results and the ranks obtained in this study can be considered in projects of controlling or reducing the effects of desertification and in the plans for rehabilitation of degraded lands.

کلیدواژه‌ها [English]

  • De-desertification
  • Multi-attribute decision making
  • Multivariate data analysis
  • Pairwise comparisons
  • Principal factor analysis
اثنی عشری، ابوالقاسم، (1387)، رتبه بندی و سطح بندی فعالیتهای صنعتی، پیک نور، سال پنجم، شماره چهارم، صص 148 تا 163.
آذر، عادل و عزیز اله معماریانی، (1382)، AHP تکنیکی نوین برای تصمیم­گیری گروهی، مجله دانش مدیریت، شماره 28، صص 22 تا 32.
آذر، عادل و علی رجب زاده، (1382)، تصمیم گیری کاربردی رویکرد (MADM)، نشرنگاه دانش، چاپ اول، تهران، 183 صفحه.
اصغرپور، محمد جواد، (1389)، تصمیم­گیری­های چند معیاره، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ هشتم، تهران، 400 صفحه.
افندی زاده، شهریار و امیر مسعود رحیمی، (1389)، انتخاب عوامل موثر بر تقاضای سفر با اتوبوس­های بین شهری،  پژوهش­های حمل و نقل، سال 7، شماره اول، صص 1 تا10.
تقوایی، مسعود و عیسی بهاری، (1391)، سطح­بندی و سنجش درجه توسعه یافتگی شهرستان­های استان مازندران با استفاده از مدل تحلیل عاملی و تحلیل خوشه­ای، جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، سال 23، پیایی 48، شماره 4، صص 15 تا 38.
دیرکوند مقدم، اشرف، عطاء الله هاشمیان، کورش سایه میری و فرناز سهیلی، (1392)، عوامل موثر بر میزان رضایتمندی از ارائه مراقبت های درمانی با استفاده از تحلیل عاملی در مراجعین بخش اورژانس بستری بیمارستان­های دولتی شهر ایلام در سال 89. مجله علمی سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران، دوره 31، شماره 1، صص 34 تا 39.
زارع چاهوکی، محمد علی، (1389)، روش­های تحلیل چند متغیره در نرم افزار SPSS، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، 36 صفحه.
زبردست، اسفندیار، احمد خلیلی و مصطفی دهقانی، (1392)، کاربرد روش تحلیل عاملی در شناسایی بافتهای فرسوده شهری، نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهر سازی، دوره 18، شماره 2، صص 27 تا 42.
شمسایی، رضا، پدرام پیوندی، سعید فتاحی، (1392)، روش­های تحلیل عاملی و خوشه بندی K-Means برای استخراج متغییرهای مهم اندازه گیری و گروه بندی شکل بدن، علوم و فناوری نساجی، سال سوم، شماره 3، پیایی8، صص 11 تا 16.
صادقی­روش، محمد حسن، (1387)، بررسی عوامل تأثیرگذار بیابان­زایی در تخریب محیط زیست، احمدی، حسن، زهتابیان، غلامرضا، رساله دکتری رشته محیط زیست،. دانشگاه آزاد، واحد علوم وتحقیقات تهران، گروه مدیریت محیط زیست.
صادقی­روش، محمد حسن، (1392)، ارزیابی راهبردهای بیابان­زدایی با کاربرد مدل پروموتاسیون مطالعه موردی: منطقه خضرآباد یزد، مجله مدیریت و برنامه­ریزی محیط­زیست، سال سوم، شماره10، صص 1 تا 10.
صادقی­روش، محمد حسن، (1393)، ارزیابی راهبردهای مقابله با بیابانی شدن با کاربرد مدل رتبه­بندی بردا، مطالعه موردی: منطقه خضرآباد یزد، مجله مدیریت و برنامه‌ریزی محیط­زیست،  شماره 1، صص 13 تا 24.
صادقی­روش، محمد حسن، حسن احمدی، غلامرضا زهتابیان و محمد طهمورث، (1389)، کاربرد فرآیند تحلیلی سلسله مراتبی (AHP) در ارزیابی راهبردهای بیابان‌زدایی. فصلنامة علمی پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان ایران، جلد17، شماره 1، صص 35 تا50.
صادقی­روش، محمد حسن، و حسن خسروی، (1394)، کاربرد فرآیند تحلیل شبکه‌ای(ANP) در ارزیابی راهبردهای بیابانزدایی، مهندسی اکوسیستم­های بیابانی، سال چهارم، شماره 8، صص 11 تا 24.
صادقی­روش، محمد حسن، و حسن خسروی، (1395)، ارزیابی راهبردهای بیابان­زدایی با کاربرد روش رتبه­بندی بردای فردی، مهندسی اکوسیستم های بیابانی، سال 5، شماره 12. صص 109 تا 121.
صادقی­روش، محمد حسن و غلامرضا زهتابیان، (1392)، رتبه­بندی راهبردهای بیابان‌زدایی با استفاده از رویکرد MADM و مدل مجموع وزنی (WSM) مطالعه موردی: منطقه خضرآباد یزد، مجله پژوهش­های آبخیزداری. شماره 100، صص 2 تا 11.
صادقی­روش، محمد حسن، غلامرضا زهتابیان و محمد طهمورث، (1391)، ارزیابی آسیب­پذیری زیست محیطی نسبت به خطر بیابان­زایی مطالعه موردی منطقه خضرآباد یزد. مجله پژوهش­های آبخیزداری (پژوهش و سازندگی)، شماره 96، صص 75 تا 87.
صادقی­روش، محمد حسن و محمد طهمورث، (1393)، ارزیابی راهبردهای بیابان­زدایی با کاربرد مدل تاپسیس فازی (FTOPSIS)، فصلنامه علوم و مهندسی محیط زیست، سال اول، شماره3، صص 79 تا 94.
غنچی، مستانه، سید محمود حسینی و یوسف حجازی، (1391) تحلیل عاملی مولفه­های مدیریتی تاثیرگذار بر کیفیت آموزش عالی از دیدگاه اعضای هیات علمی پردیس های کشاورزی دانشگاه تهران، پژوهش­های ترویج و آموزش کشاورزی، سال پنجم، شماره 2، صص 1 تا 18.
قدسی پور، سید حسن، (1381)، فرآیند تحلیل سلسله مراتبی(AHP)، انتشارات دانشگاه امیرکبیر، چاپ دوم، تهران، 220 صفحه.
کلانتری، خلیل، (1390)، برنامه­ریزی و توسعه منطقه­ای، تئوری­ها و تکنیک­ها، انتشارات خوشبین، تهران،  288 صفحه.
کیم، جی آن و چارلز مولر(1383) مقدمه ای بر تحلیل عاملی و شیوه بکارگیری آن، ترجمه صادق بختیاری و هوشنگ طالبی، انتشارات دانشگاه اصفهان، چاپ اول، اصفهان، 120 صفحه.
مانلی، بی. اف. جی (1373)،  آشنایی با روش­های آماری چند متغییره، ترجمه محمد مقدم، ابوالقاسم محمدی شوطی و مصطفی آقایی سربرزه، انتشارات پیشتاز علم، 208 صفحه.
نظم فر، حسین و اکبر گلدوست، (1393)، پهنه­بندی آب و هوایی شمال و شمال غرب ایران با استفاده از تحلیل عاملی و تحلیل خوشه­ای، فضای جغرافیایی، سال چهادرهم، شماره 48، صص 147 تا 161.
نوری، روح الله، خسرواشرفی و ابوالفضل اژدرپور، (1387)،  مقایسه کاربرد روش­های شبکه عصبی مصنوعی و رگرسیون خطی چند متغیره بر اساس تحلیل مولفه­های اصلی برای پیش­بینی غلظت میانگین روزانه کربن مونوکسید: بررسی موردی شهر تهران،  مجله فیزیک زمین و فضا، شماره 34، صص 152 تا 135.
Abdi, H., and Williams, L. J.  (2010). Principal component analysis, Interdisciplinary Reviews: Computational Statistics, Jhon Wiley & Sons, 2nd ed: 433–459. doi:10.1002/wics.101.
Camdevyren, H. Demyr, N., Kanik, A., and Keskyn, S. (2005). Use of principal component scores in multiple linear regression models for prediction of Chlorophyll-a in reservoirs, Ecological Modelling. 181, 581-589.
Grau. J. B., Anton, J. M., Tarquis, A. M., Colombo, F., Rios, L., and Cisneros, J. M. (2010). Mathematical model to select the optimal alternative for an integral plan to desertification and erosion control for the Chaco Area in Salta Province (Argentine). Journal of Biogeosciences Discuss, 7, 2601–2630.
Liu, C. W., Lin, K. H., and Kuo, Y. M. (2003). Application of factor analysis in the assessment of groundwater qualityy in a blackfoot disease area in Taiwan. The Science of the Total Environment, 313, 77-89.
Mohan, S., and Arumugam, N. (1996). Relative importance of meteorological variables in evapotranspiration: Factor analysis approach, Journal of Water Resource Management, 10, 1-20.
Moller, S., and Einax, J. W. (2015). Significance of the factor analysis due to decreasing anthropogenic pollution-exemplified by river sediments. Environmental Monitoring and Assessment. 187 (266), 2-8.
Sadeghi Ravesh, M. H., and Khosravi, H. (2014).  Application of AHP and ELECTRE models for assessment of de-desertification alternatives in central Iran, DESERT, 19-2,141-153.
Sadeghi Ravesh, M. H., Khosravi, H., and Abolhasani, A. (2016a). Evaluation of Combating Desertification Alternatives using PROMETHEE Model, Journal of Geography and Geology, 8 (2) (In Press).
Sadeghi Ravesh, M. H., Khosravi, H., and Ghasemian, S.,) 2015). Application of fuzzy analytical hierarchy process for Assessment of combating-desertification alternatives in the central Iran. Journal of Natural Hazard, 75, 653-667.
Sadeghi Ravesh, M. H., Khosravi, H., and Ghasemian, S., (2016 b). Assessment of combating strategies using the Liner Assignment method, Journal of Solid Earth, 7, 673-683.
Sadeghi Ravesh, M. H., Zehtabian, G. R., Ahmadi, H., and Khosravi, H., (2012). Using analytic hierarchy process method and ordering technique to assess de-desertification alternatives, case study: Khezrabad, YAZD, IRAN. Carpathian journal of earth and environmental sciences, 7(3), 51-60.
Sepehr. A., and Peroyan. N. (2011). Vulnerability Mapping of desertification and combat desertification alternative ranking in Korasan-e-razavi province ecosystems with application PROMETHEE model. Journal of Earth science researches, 8, 58-71.
Shrestha, K. F., and Nakamura, T.  (2008). Use of principal component analysis, factor analysis and discriminate analysis to evaluate spatial and temporal variations in water quality of the Mekong River, Journal of Hydro-informatics, 10, 43-56.
Varol, M., and Sen, B. (2009). Assessment of surface water quality using multivariate statistical techniques: a case study of Behrimaz steream, Turky. Environmental Monitoring AssessmentT 159, 543-553.
Voudouris, K. S., Lambrikis, N. J., Papatheodorou, G., and Daskalaki, P.  (1997). An application of factor analysis for the study of the hydrological conditions in Pilo-Pleistocene aquifers of NW Achaia (NW Peloponnesus, Greece). Journal of Mathematical Geology, 29(1), 43-59.
Wat, F. K. T., and Ngai, T. C. E. (2005). Potential risks to e-commerce development using exploratory factor analysis. International Journal of Services Technology and Management, Vol. 6, No.1, pp. 55-71.
Wunesch, K. L. (2006). Factor analysis, Department of Psychology, East Carolina University, United States.