تحلیل مورفولوژی برخان‌های غرب لوت با استفاده از خصیصه‌های مورفومتری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جغرافیای طبیعی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی، دانشگاه تهران، ایران

3 دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی ، دانشگاه تهران، ایران

4 دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی، دانشگاه تهران ، ایران

10.29252/grd.2018.1247

چکیده

     یکی از خصیصه‌های مهم برخان‌ها، پویایی و امکان جابجایی آن­ها تحت شرایط مختلف است که این ویژگی دارای تبعات و تهدیدهایی برای مراکز انسانی می‌باشد. در این پژوهش به تحلیل مورفولوژی برخان‌های غرب لوت با استفاده از خصیصه‌های مورفومتری اقدام گردید و در این راستا به بررسی مؤلفه‌های مورفومتری 7 برخان در منطقه پشوئیه در غرب بیابان لوت و میزان استعداد آن­ها برای جابجایی پرداخته شد. روش کار بدین گونه بود که طی بازدید میدانی، از نقاط مختلف هر برخان، شامل بازوی راست و چپ، رأس برخان، دامنه‌ی رو به باد و پشت به باد آن، نمونه‌های مورد نظر برداشت و با استفاده از ظروف مخصوص به آزمایشگاه منتقل شد. از این رو، ارتفاع، عرض پهلوی راست، عرض پهلوی چپ، طول بازوی راست، طول بازوی چپ، طول دامنه‌ی رو به باد، طول دامنه‌ی باد پناه، پهنای برخان، شیب دامنه رو به باد، شیب دامنه پشت به باد و مساحت برخان، اندازه گیری و مورد تحلیل و تفسیر قرار گرفت و همبستگی آنها محاسبه شد، سپس مولفه‌های موفومتری که از قسمت‌های مختلف برخان انجام گرفته بود، در نرم افزار spss مورد تحلیل و تفسیر قرار گرفت. در نهایت همبستگی آن‌ها محاسبه شد. به منظور تکمیل مطالعات از نقشه‌های 1:250000 و 1:50000 توپوگرافی و عکس‌های هوایی مربوط به منطقه و همچنین تصاویر Google Earth استفاده شد. از مورفومتری برخان‌ها این نتایج حاصل شد که با کاهش میزان درصد شیب، کاهش ارتفاع پیشانی برخان را خواهیم داشت. مطالعات نشانگر این است که بزرگترین برخان، برخان پنجم است که دلیل آن، قدمت و موقعیت قرارگیری آن بوده و کوچکترین آنها به دلیل انشعاب آن از برخان نامتقارن مجاور و جوان بودنش، برخان ششم می‌باشد. در بخش اعظم برخان‌ها، به دلیل وجود ارتفاعات در سمت راست برخان‌ها و جهت وزش باد از سمت شمال و شمال غرب، موجب رشد کم بازوهای راست و افزایش طول بازوهای چپ شده است. با توجه به محاسبه همبستگی اجزای مختلف برخان‌ها، اجزای برخان‌ها دارای همبستگی بالای 95 درصد هستند که خود نشان از رشد هماهنگ اجزای برخان در راستای باد منطقه و همچنین هماهنگی بین بزرگی و کوچکی آن‌ها و رشد اجزای آن دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of Barchan morphology in the west of Loot desert using morphometric features

نویسندگان [English]

  • Mehran Maghsoudi 1
  • Mehdi Baharvand 2
  • Sedigeh Mahboobi 3
  • Zahra Khanbabaei 4
  • Abotaleb Mohammadi 2
1 Associate prof of geography, Faculty of Geography, University of Tehran, Iran
2 Phd student geomorphology , University of Tehran, Iran
3 Phd student geomorphology, University of Tehran , Iran
4 Phd student geomorphology, University of Tehran, Iran
چکیده [English]

In this article, we analyzed the morphology of barchans (crescentic sand dunes) using morphometric features of seven components of this landform in the west of the Loot desert near Pashoeyeh village. The components were height, width, length of the right side, length of the left side, length of the right wing, length of the left wing, length of the back slope, length of the slip face, width of the barchan, slope of the windward, slope of the slip face, and area of the barchan. These components were calculated and analyzed for all barchans. To do the calculations, we used the SPSS software. Also, topographic maps on the scales of 1:250000 and 1:50000, aerial photos and Google earth images were used. Barchan morphometry showed that, with a decrease of the slope, the elevation of the slip face reduces too. Our study also showed that the biggest barchan was the fifth one. The reason is the position and oldness of the biggest one. The smallest barchan was formed from a tributary of the main barkhan. It was young and had an asymmetric shape. Most of the barchans in the study area, because of topographic barriers on the right and the prevailing wind direction from north and north west, had asymmetric shapes, and their left arms were greater than their right arms. In terms of correlation, the components of barchans proved to be correlated by more than 95%. This suggests that the different parts of a bachan grow in harmony with one another in line with the wind direction in the area. Also, the size of a barchan is correlated to the growth rate of its components.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Barchan
  • Morphometry
  • Pashouviyh village
  • Loot desert
اختصاصی، محمد.رضا، 1383، بررسی مورفومتری و مورفودینامیک رخساره‌های فرسایش بادی دشت یزد- اردکان و تعیین شاخص‌های این فرآیند جهت کاربرد در مدل‌های ارزیابی بیابان زایی، احمدی، حسن، دانشگاه تهران، گروه منابع طبیعی و آبخیزداری.
احمدی، حسن، 1377، ژئومورفولوژی کاربردی، جلد دوم: بیابان- فرسایش بادی، انتشارات دانشگاه تهران.
لرستانی، قاسم؛ شهریار،علی؛ مقصودی،مهران؛  1390، اثر توزیع قطر و فراوانی ذرات ماسه در تغییر شکل اجزای اصلی برخان (مطالعه موردی برخان‌های مرنجاب)، جغرافیا و توسعه، شماره 25، صفحه 179 -196
محمودی، فرج الله، 1383، ژئومورفولوژی اقلیمی، تهران، انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ سوم.
موسوی، حجت. ولی، عباس علی. معیری، مسعود، 1389، تأثیر مؤلفه های مورفومتری برخان بر میزان جابه جایی آن(مطالعه موردی: ریگ چاه جام)، مجله جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، سال 21، شماره پیاپی 38، شماره  2، صص 101- 118
مقصودی، مهران. حاجی زاده، عبدالحسین. مرادپور، زهرا. 1392، مطالعات ژئومورفولوژی و توسعه فیزیکی روستاها با استفاده از تصاویر ماهواره ای و عکس های هوایی مطالعه موردی: روستای پشوئیه استان کرمان، اولین همایش کواترنری ایران، تهران.
مقصودی، مهران. یمانی، مجتبی. مشهدی، ناصر. تقی زاده،مهدی. ذهاب ناظوری، سمیه. 1390، شناسایی منابع ماسه های بادی ارگ نوق با استفاده از تحلیل باد و مورفومتری ذرات ماسه،  جغرافیا و برنامه ریزی محیطی  ، دوره  22،  شماره  3 پیاپی 43; از صفحه1 تا صفحه 16.   
مقصودی، مهران. نگهبان، سعید. باقری، سجاد. 1391، تحلیل مخاطرات ناشی ازماسه‌های روان بر سکونتگاه‌های غرب دشت لوت (مطالعه موردی: روستای حجت آباد -شرق شهداد)، مجلّه جغرافیا و مخاطرات محیطی، شماره اول، صص 96-83.
نگارش، حسین؛ لطیفی، لیلا؛1387، تحلیل ژئومورفولوژیکی روند پیشروی تپه‌ها‌ی ماسه­­ ای شرق دشت سیستان در خشکسالی‌های اخیر، دانشگاه سیستان و بلوچستان، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 12، صص43- 60.
ولی، عباس. موسوی، سید حجت. 1390، مدلسازی برآورد حجم تپه‌های برخانی(مطالعه موردی: برخان‌های منطقه چاه جام)، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال دوم، شماره ششم، صص1 - 14
یمانی، مجتبی. ذهاب ناظوری، سمیه. گورابی، ابوالقاسم. 1390، بررسی مورفومتری و علل استقرار ریگ کرمان از طریق تحلیل ویژگی‌های باد و دانه سنجی ذرات ماسه، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال اول، شماره چهارم، صص 33-19
 
 Julien claude, (2012), morphometrics with RS, USA Al-Harthi. A, A, (2002), Geohazard assessment of sand dunes between Jeddah and Al-Lith, western Saudi Arabia, Environmental Geology 42: 360-369.
Anthonsen, K.L., Clemmensen, L.B., Jensen, J.H, (1996), Evolution of a dune from crescentic to parabolic form in response to short-term climatic changes — Rabjerg- Mile, Skagen-Odde, Denmark. Geomorphology 17: 63–77.
 Anton, D., Vincent, P, (1986), Parabolic dunes of the Jafurah Desert, Eastern Province, Saudi Arabia. Journal of Arid Environments 11: 187–198.
Bagnold, R.A, (1941), The Physics of Blown Sand and Desert Dunes. Methuen, London.
 Daniell, J., Hughes, M, (2007), The morphology of barchan-shaped sand banks from western Torres Strait, northern Australia, Sedimentary Geology 202: 638-652.
Finkel, H.J, (1959), The barchans of southern Peru. Journal of Geology 67: 614–647.
Gay, S.P, (1999), Observations regarding the movement of barchan sand dunes in the Nazca to Tanaca area of southern Peru. Geomorphology 27: 279–293.
Herrmann, H.J., Sauerman, G, (2000), The shape of dunes. Physical A 283: 24–30.
Hersen, P, (2004), On the crescentic shape of barchan dunes. The European Physical Journal B 37: 507–514.
Hesp, P., Hastings, K, (1998), Width, height and slope relationships and aerodynamic maintenance of barchans. Geomorphology 22: 193–204.
Howard, A.D., Morton, J.B., Gad-El-H& M., Pierce, D.B, (1978), Sand transport model of barchan dune equilibrium. Sedimentology 25: 307-338.
Sauermann, G., Andrade, J. S., Maia, L. P., Costa, U. M. S., Araujo, A. D., Herrmann, H.J, (2003), Wind velocity and sand transport on a barchan dune. Geomorphology 54: 245 – 255.
Bagnold, R.A (1937). The size-grading of sand by wind.Proceedingof the Royal Society of London. The Royal Society, London.
Bagnold, R. A, Barndorff-Nielsen, O.E (1980). The pattern of natural size distributions. Sedimentology 27, 199–207.
Folk, R.L (1971). Longitudinal dunes of the Northwestern edge of the Simpson Desert, Northern Territory, Australia, 1. Geomorphology and grain size relationships. Sedimentology 16, 4–54.
 Guang han (2004). A quantitative analysis on the sources of dune sand in the Hulun Buir Sandy Land:application of stepwise discriminant analysis (SDA) to the granulometric data.
 Lancaster, N (1989). The Namib Sand Sea: Dune Forms, Processes, and Sediments. A.A. Balkema, Rotterdam.
 Lancaster, N (1995). Geomorphology of Desert Dunes. Routledge, London.
 Livingstone, I (1987). Grain size variation on a complex linear dune in Namib Desert. In: Frostick, L.E., Reid, I. (Eds.), Desert sediments, ancient, and modern. Geological Society of London, Blackwell, Oxford.
 Mc Laren, P (1981). An interpretation of trends in grain size measures. J. Sediment. Petrol. 51 (2), 611–624.
Maghsoudi, Mehran, Ghasem Lorestani, Ali Shahriar and Ahmad Hosainzadeh (2010). Relationships Between Effective Parameters in Barchans' Shape (Case Study: South-West of Maranjab), American-Eurasian J. Agric. & Environ. Sci., 8 (3): 245-252
Reshma Parveen, Uday Kumar, Vivek Kumar Singh ,2012, Geomorphometric Characterization of Upper South Koel Basin, Jharkhand: A Remote Sensing & GIS Approach, Journal of Water Resource and Protection.
Sauermann, G., Andrade, J. S., Maia, L. P., Costa, U. M. S., Araujo, A. D., Herrmann, H.J, (2003), Wind velocity and sand transport on a barchan dune. Geomorphology 54: 245 – 255.
 Thomas, D.S.G, (1988). Analysis of linear dune sediment–form relationships in the Kalahari Dune Desert. Earth Surface Processes and Landforms 13,545-553.
 Tsoar, H (1986). Two-dimensional analysis of dune profiles and the effect of grain size on sand dune morphology. In: El-Baz, F.
 Wasson, R.J, (1983). Dune sediment types, sand color, sediment provenance and hydrology in the Strzelecki–Simpson dunefield, Australia. In: Brookfield, M.E, Ahlbrandt, T.S. (Eds.), Eolian Sediments and Processes. Elsevier, Amsterdam.