بررسی تکتونیک فعال در حوضه سمنان (جنوب سمنان) با استفاده از شاخص‌های ژئومورفیک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشگاه/ دانشگاه تهران

2 کارشناس ارشد هیدروژئومورفولوژی در برنامه‌ریزی محیطی، دانشگاه تهران، ایران

3 کارشناسی ارشد هیدروژئومورفولوژی در برنامه‌ریزی محیطی، دانشگاه تهران، ایران

4 کارشناسی ارشد هیدروژئومورفولوژی در برنامه‌ریزی محیطی ، دانشگاه تهران، ایران

10.29252/grd.2018.1246

چکیده

     شاخص‌های ژئومورفولوژیکی از روش‌های بسیار مفید در ارزیابی و شناسایی آثار فعالیت‌های تکتونیکی (کند و سریع) به شمار می‌آیند و می‌توان با استفاده از این شاخص‌ها به طور معقول و واقعی لندفرم‌های مختلف را با هم مقایسه کرد. این تحقیق به شناخت نحوه عملکرد و میزان اثرگذاری حرکات تکتونیکی در حوضه سمنان با استفاده از شاخص‌های ژئومورفیک مانند گرادیان طولی رودخانه، انتگرال هیپسومتریک، نسبت پهنای کف دره به ارتفاع دره، تقارن توپوگرافی معکوس، عدم تقارن حوضه زهکشی ، پیچ‌وخم رودخانه اصلی، پیچ‌وخم پیشانی کوهستان، تراکم سطحی آبراهه‌ها، انشعاب‌پذیری و شاخص شکل حوضه به‌عنوان تکنیک‌های مدلی و مفهومی می‌پردازد. ابزارهای فیزیکی مورد استفاده در تحقیق حاضر شامل تصاویر ماهواره‌ای IRS، نقشه‌های توپوگرافی و همچنین نقشه زمین‌شناسی و سیستم اطلاعات جغرافیایی است. به این منظور یک مدل رقومی ارتفاع از داده‌های توپوگرافی SRTM10M برای محدوده مورد مطالعه تهیه شد. سپس در محیط نرم‌افزار ARCMAP ترسیم آبراهه‌ها، اندازه‌گیری شاخص‌ها و تجزیه و تحلیل‌های آماری مربوط به شاخص‌های ذکر شده صورت گرفته و نتایج در قالب نقشه استخراج شد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده‌ها با استناد به شاخص‌های ژئومورفولوژیکی و با استفاده از ابزارهای فیزیکی ذکر شده نشان می‌دهد که فعالیت‌های تکتونیکی در حوضه سمنان فعالیت متوسطی داشته، محاسبه 10 شاخص ژئومورفیک درحوضه مورد مطالعه بیانگر وجود حرکات نئوتکتونیکی نسبتاً فعال در حوضه سمنان است. بر اساس طبقه‌بندی شاخص IAT، حوضه سمنان از نظر فعالیت‌های تکتونیکی در کلاس 3 قرار می‌گیرد. وجود دره‌های v شکل و عمیق در قسمت‌های شمالی منطقه می‌تواند دال بر وجود همین فعالیت‌های تکتونیکی درحوضه باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigation of the active tectonic in Semnan basin (South of Semnan) using geomorphological indices

نویسندگان [English]

  • mojtaba yamani 1
  • Saeide Amirinejad Tork 2
  • Farzane Gholami 3
  • Roghaye Nejad Hoseyni 4
1 university master/ tehran university
2 Master of Hydrogeomorphology in Environmental Planning, University of Tehran, Iran
3 Master of Hydrogeomorphology in Environmental Planning, University of Tehran , Iran
4 Master of Hydrogeomorphology in Environmental Planning , University of Tehran, Iran
چکیده [English]

Geomorphological indicators are known as very useful methods for evaluating the effects of slow and fast tectonic activities. These indices can be used to compare different land forms in real and reasonable terms. This research aims to shed light on the mechanism and effectiveness of tectonic movements in Semnan basin using such geomorphic parameters as stream length-gradient, hypsometric integral, ratio of valley floor width to valley height, reverse topographic symmetry, drainage basin asymmetry, main river crinkle, mountain front simosity, drainage density, bifurcation ratio, and basin shape. These parameters serve as the model concepts. The physical devices used in this study included IRS satellite images, topographic maps, geological maps, and a geographic information system. To conduct the research, a digital evaluation model was designed for the study area using SRTM10m topographic data. Then, by means of the ARCMAP software, streams were delineated, the indices were measured, and statistical analyses were performed of the parameters. The results were obtained in the form of a map. The results of the data analysis according to the geomorphological indexes and the use of physical tools show that the tectonic activities in the area are moderate. Calculation of 10 geomorphic parameters in the study area represents a relatively active neotectonic activity in Semnan basin. According to the IAT index classification, Semnan basin can be placed in class 3 in terms of tectonic activities. The deep v-shaped valleys in the northern part of the region serve as  evidence for such activities in the basin.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Morphotectonic indices
  • Geomorphological evidence
  • Tectonics
  • Semnan basin
  • Drainage
سازمان نقشه‌برداری کشور،  نقشه توپوگرافی و اطلاعات رقومی 25000/1 منطقه مورد مطالعه.
سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی، بررسی زمین‌ساخت جنبا در حوضه‌های آبریز ارس و تلخه رود بر اساس شاخص‌های زمین‌ریخت‌شناسی، سی و دومین گردهمایی بین‌المللی تخصصی علوم زمین، بهمن 1392، ص 30-27.
سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تصاویر ماهواره‌ای IRS محدوده مورد مطالعه.
شریعتی نیا، ز، و رحیم‌پور بناب، ح(1390)، ژئوشیمی تبخیرهای معدن نمک ملحه در جنوب سمنان، مجله نمک، ص 70-1390.
خادمی، م(1387)، محاسبه و تفسیر برخی شاخص‌های زمین ریخت ساختی پیرامون گسل ترود، جنوب دامغان، پژوهش‌های علوم زمین، شماره 75، ص 56- 47.
رهنمایی، م(1370)، توان‌های محیطی ایران، وزارت مسکن و شهرسازی، ص94.
قطبی،ح(1363)، گزارش پی‌جویی املاح تبخیری کویر سمنان تا ترود(مناطق قابل عبور)، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور
گورابی، ا؛ و نوحه‌گر، ا(1386)، شواهد ژئومورفولوژیکی تکتونیک فعال حوضه‌ی آبخیز درکه، پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 60.
مقصودی، م؛ جعفری اقدم، م؛ باقری سید لشکری، س؛ و مینایی، م(1390)، بررسی تکتونیک فعال حوضه‌ی آبخیز کفرآور با استفاده از شاخص‌های ژئومورفیک و شواهد ژئومورفیکی، مجله جغرافیا و توسعه، ص 136- 111.
مختاری، د (1385)، کاربرد شاخص‌های ریخت سنجی در تعیین میزان فعالیت گسل‌ها (مورد مطالعه: گسل شمالی میشو)، مجله علوم زمین، شماره 59.
نیری، ع؛ امیر لیراوی، ف؛  و امیری، ن(1390)؛ مطالعه لرزه‌زمین‌ساخت و برآورد خطر زمین‌لرزه در استان سمنان، مرکز تحقیقات و مسکن (وزارت مسکن و شهرسازی)،گزارش تحقیقاتی، شماره نشر: گ – 556.
یمانی، م؛ باقری، س؛ و جعفری اقدم، م (1389)، تأثیر نو زمین‌ساخت در مورفولوژی آبراهه‌های حوضه آبریز چله (زاگرس غربی)، مجله  محیط جغرافیایی، شماره1.
یمانی، م؛ علمیزاده، ه (1391)، تأثیر نو زمین‌ساخت در مورفولوژی شبکه زهکشی حوضه آبخیز نچی با استفاده از شاخص‌های ژئومورفیک و مورفومتریک، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره1.
Berberian, M. 1976. Contribution to the seismotectonic of Iran. Part II: Geological Survey of Iran Report 39, 516P.
Keller, E.A., Pinter, N.,2002- Active tectonics: earthquake, uplift and landscapes, 2 ed. Prentice – Hall, Upper Saddler River, N.J.
Hamdouni, R.EI. Iriggaray, C. Fernandez, T. Chacon, J. Keller, EA (2008). Assessment Of relative active tectonics, southwest border of the Sierra Nevada (Southern Spain). Geomorphology.96.
Ramiez – Heerea, M.T(1998). Seismic zoning of Iran, dissertation for ph.d degree in Geophysics, Institute of Geophysics, state semi logical Bureau, Beijne, People Republic Of china, Publisher.